http://www.dagogtid.no/arkiv/1997/05/jordan.htmlDag og Tid nr. 5, 30. januar 1997
Fantasy:
Ein amerikansk bestseljar
Robert Jordan er amerikansk bestseljarforfattar. Her i landet jakta han på norrøne mytar, legender og folkeeventyr, men aller helst vona han å få ein laks på kroken.
OTTAR FYLLINGSNES
Robert Jordan (48) er ein av dei mest populære fantasy-forfattarane i USA. Fleire gonger har han toppa bestseljarlistene fjor sommar gav han ut den sjuande boka i serien “Tidshjulet”, og like etter toppa “A Crown of Swords” bestseljarlistene i USA og Storbritannia. Her i landet skal han ha selt fleire tusen eksemplar av bøkene i billegutgåve -- på engelsk.
I fjor valde Tiden Norsk Forlag å satsa på fantasy-litteratur. Tidlegare har forlaget hatt suksess med Tolkien. I 1996 utvida dei med Robert Jordan, David Edding og Terry Brooks. Jordans bøker i serien “Tidshjulet” er på nærare 800 sider. Det norske forlaget valde difor å dela Robert Jordans første bok av “Tidshjulet” opp i to: “Flukten fra Emondsmark” og “Stormens øye”.
For å skapa ekstra blest om lanseringa, henta forlaget Robert Jordan til Noreg. Det vart ført kampanjar i bokhandlane, og forfattaren fekk mykje merksemd i dei store avisene. Sidan har boksalet gått bra.
Pseudonym
Eg møter Robert Jordan på toppen av Grand Hotell. Han landa på Fornebu tidlegare på dagen og er passeleg trøytt og prega av tidsskilnadene. Han ser ut som ein korpulent cowboy. Hatten er stor, og det er mannen også. Han haltar og brukar stokk. Amerikanaren ser slett ikkje ut som ein amerikansk mangemillionær. Ikkje oppfører han seg slik heller. Han svarar vennleg på alle spørsmål.
Robert Jordan er eit pseudonym. Han har skrive 20 romanar på 20 år og debuterte med ein historisk roman. Det første han skreiv var fantasy, men boka vart ikkje publisert -- den gongen.
Han skal skriva minst tre bøker til i serien om “Tidshjulet”, og han er alt i gong med det åttande bandet.
Tolkien
Robert Jordan byrja å lesa som fireåring, men han las aldri barnebøker. Han tok for seg det som stod i bokhyllene til foreldrene.
-- Tolkien dukka først opp USA då eg var i tenåra, men det fanst mange bøker om mytologi. Difor vart eg svært tidleg interessert.
-- Har Tolkien vore viktig for deg?
-- På mange måtar har han det. Han viste meg at det var mogeleg å skriva svært kompleks fantasy. I bøkene mine er det fleire lag. Tolvåringar les bokene overflatisk og er nøgde med det. Andre gjer det meir grundig.
Jordan meiner at lesinga av seinare utgjevne bøker endrar oppfatninga av det som har skjedd i bøker som har kome ut tidlegare.
-- Les du bok nummer to og går tilbake til bok nummer ein, ser du ting på ein annan måte. Det same skjer om du etter den tredje går tilbake til den første. Folk har fortald meg at dei har lese bøkene eit dusin gonger og funne nye ting kvar gong.
Tankearbeid
Bestseljarforfattaren har historia klart for seg før han byrjar skriva.
-- Eg har kopiar og notat om konstruerte samfunn, nasjonar og kulturar. Det ville ha vorte langt fleire sider om eg hadde skrive dei ut. Eg finn først ut korleis historia skal slutta, og sidan tek eg for meg byrjinga. I ti år tenkte eg på “Tidshjulet” før eg byrja å skriva. Rett nok har eg skrive bøker etter kortare tid, men vanlegvis tenkjer eg i fleire år før eg set noko på papiret.
-- Det ligg fleire typar undersøkingar bak bøkene. Eg visste til dømes ingenting om å vera grovsmed i ein 1700-talskultur, men det var det sjølvsagt mogeleg å skaffa seg kunnskap om.
-- Dessutan driv eg med undersøkingar for å finna ut korleis kulturar er oppbygde. Tanken er at eg skal kunna skapa nasjonar og kulturar som er annleis enn våre, men som framleis er truverdige.
-- Den tredje typen undersøkingar er samling av mytologi og legender. Eg plukkar frå ulik mytologi og ulike legender, både nordisk, keltisk, afrikansk, asiatisk, kinesisk, indiansk og det som elles måtte finnast. Først barberer eg bort dei kulturelle referansane. I barndommen min var det ein leik som heitte kviskreleiken. Eit barn får ein historie på eit papir, og barnet kviskrar historia vidare til eit anna barn, som kviskrar vidare. Slik går historia gjennom heile rommet til siste mann, og når han fortel historia høgt, viser det seg å vera liten eller ingen likskap med den opphavlege historia.
-- I arbeidet mitt prøver eg å gå tilbake til ei tenkt kjelde. Kva var det folk byrja å fortelja før det vart nedskrive?
-- Eg arbeidde hardt med dei ulike versjonane av kong Arthur. I USA er han den lettast gjenkjennelege legenda. Eg trur at eg lukkast å skrella bort det som var allment kjent. Sjølv ikkje forlagsredaktøren oppdaga slektskapen før i tredje boka.
Norrøn mytologi
-- Det første eg gjer når eg vitjar eit land er gå i bokhandelen for å finna omsetjingar til engelsk av bøker om nasjonale mytar og legender. Det neste er å oppsøkja museum og slott av same grunn. Her i Oslo vil eg vitja Folkemuseet for å sjå på husa som er flytta dit frå ulike distrikt.
-- Har du brukt norrøn mytologi i bøkene dine?
-- Ja, men eg vil ikkje fortelja kvar han er brukt. Eg har ein leik som eg spelar med fansen. Dei skal sjølve grava fram og gjenkjenna det som står i bøkene mine. Det er mange lesarar som gler seg når dei oppdagar noko dei ikkje hadde venta seg. Den eine karakteren kan vera blanda saman med ein annan, og dermed verta ein tredje person. Alt er fragmentert. Ideen er at tida endrar alt som er kringom.
-- Dess lengre du er frå ei hending, anten i distanse eller tid, dess mindre sjanse har du til å få verkeleg kunnskap om det som hende. I konteksten finn personane ut at dei ikkje veit alt, at ein del at det som dei trur at dei veit, kan vera feil. Men dei veit ikkje kva delar som kan vera feil. Likevel må dei gjera så godt dei kan.
Opplagsauke
Den første boka i “Tidshjulet” vart ikkje ein suksess med det same.
-- Men ho gjorde det langt betre enn forlaget venta seg. Ho nådde ikkje bestseljarlistene, men ho fekk svært gode kritikkar. Kvar bok i serien har hatt 25 prosents salsauke i høve til den førre boka. Det er selt litt over 350.000 eksemplar av den første boka i serien, og ho sel framleis. Det er ikkje akkurat Stephen King-nivå, men det er bra for meg. Eg trur at boka har kome ut i elleve land; i Spania, Italia, Frankrike, Tyskland, Holland, Polen, Noreg, Russland, USA, England og Sverige. Dessutan har eg nettopp signert ein kontrakt om omsetjing til hebraisk. Det var merkeleg å opna den russiske utgåva og sjå det kyrilliske alfabetet brukt. Då gys ein litt. Truleg vert det litt av den same opplevinga å få boka på hebraisk.
-- I USA kjem det ut mange fantasi-bøker i året. Veit du kor mange?
-- Nei, men det er hundrevis. Science fiction og fantasy utgjer ein stor seksjon i bokhandlane, og det finst mange spesialbokhandlar som ikkje sel anna.
-- Kvifor er fantasilitteraturen så populær?
-- Truleg av di det er mogeleg å snakka om det gode og det vonde på ein open måte. I fantasy-litteraturen er det dessutan mogeleg å formidla håp. I mykje av den engelskspråklege samtidslitteraturen førekjem det ein litterær depresjon. Historiene er deprimerande. Dei er skrivne av folk som er deprimerte. Dei synest å vera mynta på lesarar som er deprimerte -- for å få slått fast retten til å vera deprimert. Det er ein mangel på håp i desse bøkene; det er ikkje noko rett eller gale, vondt eller godt. Det er ein stor grå skugge.
Skriv fort!
I Robert Jordans bøker er trolldom ein del av kvardagen. Kampen mellom det gode og vonde dominerer forteljinga.
-- I bøkene mine hender det likevel at folk har vanskeleg for å seia kva som er rett og gale. Av og til er det vanskeleg å seia om nokon er god eller vond. Gode menneske gjer forferdeleg vonde ting, men framleis finst evna til å seia at der finst både godt og vondt, at du kan gjera eit val, at du kan finna ut kva som er kva.
-- Du meiner at fantasi-litteraturen din gjev von til lesaren?
-- Ja, det finst håp, om enn ikkje på Polyanna-vis, men på den måten at dersom du prøver, kan du gjera ting betre. Ingenting vil verta betre om ingen prøver. Du har på ein måte ein slags plikt til å prøva å gjera ting betre. Ikkje i stor skala, men i mindre skala.
-- Du sa at du hadde tolv år gamle lesarar, men også eldre folk les fantasy?
-- Eg får mykje fan-post. Den eldste lesaren min er ei eldre kvinne. Ho skreiv til meg: “Eg er 88. Skriv fort”! Men eg får slett ikkje så mange brev som Stephen King. Det kan dreia seg om hundre brev i månaden. Det tek for mykje tid å svara på dei. Difor har eg ein sekretær som hjelper meg.
-- Men lesarane er sterkt engasjerte i bøkene dine?
-- Javisst er dei det! Kanskje gjev eitt av fem brev uttrykk for at dei har likt bøkene mine. Dei andre går i djupna. Dei diskuterer det som dei har lese, og dei kjem med spørsmål om korleis ein skal forstå det og det, om relasjonar mellom folk og om kva som skal skje i framtida. På internett vert bøkene mine diskuterte side opp og side ned. I fjor såg eg ei liste over gjengangarspørsmål. Det var 177 sider då eg prenta det ut. Javisst er det er merkverdig.
Tidshjulet
I “Tidshjulet” er det gutar som er gjennomgangsfigurar.
-- Me møter først Rand og Perron [Terjes anmerking: præhæhæh], to landsens gutar som kjem frå ein liten, isolert landsby. Dei er svært uskuldige og veit lite om verda utanfor. I tillegg er det fleire kvinner som går att i bøkene. Eg har på ein måte skrive ein fantasyserie om krig og fred. Ut gjennom bøkene vert gutane eldre. Vinkelen endrar seg.
-- Du nemnde at du har søkt opplysningar frå 1700-talet. Tenkjer du deg eit samfunn frå dette hundreåret?
-- Nei, ideen bak bøkene er basert på det hindustiske tidshjulet. Hinduane oppfattar tida som eit hjul, at tidene kjem og går og kjem på nytt. Tenk deg tida som eit hjul, med oss på toppen. Når hjulet snurrar mot framtida, vil framtida vera der nede. Ser du på fortida, ser du det same. Folka der nede er kjelde til våre legender. Men også me -- som er både i fortida og framtida deira -- er kjelde til deira legender.
-- Fantasilitteraturen representerer ein slags eskapisme. Treng me det?
-- Eg trur det. I det førre hundreåret var det ein tendens til å laga litteraturen meir og meir lik livet. I dag får eg meir enn nok av dette ved å lesa avisene. Eg vil ha noko anna når eg les ein roman.
-- Finst det nokon bodskap i bøkene dine?
-- Bodskapen er: Tenk! Eg kallar det Jordans første lov.
Vietnamkrigar
Robert Jordan har studert fysikk og matematikk, og han var ingeniør før han vart forfattar.
-- Dermed kunne ein kanskje venta seg at du skreiv teknisk orientert science fiction?
-- Eg skriv det eg har lyst til, og eg likar historiske romanar.
-- Du deltok også i Vietnamkrigen?
-- To periodar og delvis ein tredje.
-- Brukar du det som du opplevde der i bøkene dine?
-- Ja, eg veit korleis det er å vera midt oppi eit slag. Eg veit korleis det er å ha nokon i nærleiken som prøver å drepa deg, og eg veit korleis det er å prøva å drepa nokon. Dette kan vera nyttig i visse historier.
Jordan har naturlegvis ein kjennskap til kven som les bøkene hans, men har vorte overraska over somme av lesargruppene. Spesielt då han oppdaga at han hadde mange amerikanske doktrar, juristar og politimenn som lesarar.
-- Det overraska meg også at bøkene var svært populære blant marinefolk, halvmilitære og i spesialstyrkane. Eg skjøna ikkje kvifor, men kanskje er det realismen. Eg skildrar ikkje kampane i detalj. I staden har eg ønskt å skapa ei kjensle eller eit inntrykk av kampen, og eg har fått tilbake brev frå folk som slår fast at eg har vore der -- i Vietnam. Kanskje er det det som gjer bøkene interessante for soldatar? Eller kanskje er det berre av di dei likar historiene?
Forteljararven
-- Du er ein moderne eventyrforteljar...
-- Eg er fødd inn i ein forteljartradisjon. Far min var ein historieforteljar, og det var bestefaren og onkelen min også. Eg voks opp blant menn som fortalde historier som ofte handla om jakt og fiske. Eg tenkjer meg historiene mine fortalde på to måtar; anten fortalde høgt -- eller som eit stykke musikk, som ein kompleks symfoni.
-- Framleis finst forteljartradisjonen i Amerika, men den er mykje godt ein landsens tradisjon. Sjølv voks eg opp på Carolina-kysten, og der finn du denne tradisjonen mange stader på landsbygda. Eg trur at det var hovudårsaka til at eg bestemte meg for å verta forfattar. Framleis kan eg hugsa den dagen. Eg var fem år gammal, og eg hadde akkurat avslutta lesinga av Huckleberry Finn og Tom Sawyer. Eg sette bøkene opp på bordet, og meg sjølv på ein stol med haka på knea. Eg stira på bøkene og avgjorde at eg skulle laga slike historier. Ein del av årsaka til at eg tok ei slik avgjerd berre fem år gammal, var nok at eg hadde vorte bada i historier frå faren, onkelen og bestefaren min. Det var rett og slett naturleg å fortelja historier. Det som dei fortalde meg var ikkje eventyr, men det var polerte utgåver av slikt som hadde hendt dei eller vener. Kvar historieforteljar hadde nok sin stil og sine emne.
-- Hadde det magiske nokon plass i desse forteljingane?
-- Nei, men eg hugsar at far min fortalde om den gongen han las Huckleberry Finn som gut. Han og ein ven bestemte seg for å byggja ein flåte og segla nedover elva. På reisa deira kom dei framom ein avfolka plantasje der det hadde vorte dyrka blomar til parfymeindustrien. Fleire kilometer sigla dei gjennom dette blomehavet, og dei kjende den gode lukta frå rosene. For meg var det magi i denne historia. Tenk å flyta nedover elva i dufta frå rosene!
© Dag og Tid
To ting slår meg umiddelbart etter å ha lest dette intervjuet:
1: Mer banale og klisjeaktige spørsmål skal du lete lenge etter! ("Du er ein moderne eventyrforteljar...")
2. Viktigst er det allikevel at til tross for disse spørsmålene, er dette kanskje det beste RJ-intervjuet jeg noensinne har lest. Jeg tror aldri jeg har lest noe som helst dokument, faktisk, hvor RJs måte å skrive på og hvordan han bygde opp Randland har blitt så lettfattelig og helhetlig beskrevet.
Leg forresten merke til at han også her er sitert på at "det blir tre bøker til"...
) tenkte når han skrev bøkene.